एक सात-आठ वर्षांचं पिल्लू. अमेरिकेतून सुट्टीसाठी आलेलं. एक छोटिशी सायकल चालवताना स्वत:तच मग्न. तिथेच त्याच्यापेक्षा तीन-चार वर्षांनी लहान एक छकुली त्याच्याकडे आसुसल्या नजरेने पहात उभी. तो जे काय करतोय त्याचा आनंद आपण घेऊ शकत नसल्याचे भाव चेहर्‍यावर. तेवढ्यात कुणीतरी म्हणालं, "अरे पिल्लू, एकटाच काय चक्कर मारतोस, छकुलीला पण घे नं, double seat."
तो जरा विचारात पडला. मग Ok म्हणाला. काहीतरी पुटपुटत सायकल थांबवली. स्वत:शीच बोलत म्हणाला, "I think I should make her sign some kind of a waiver. Who knows, if she falls down... she may sue me." मी स्तब्ध.
विश्वास न बसल्याने वाटलं पुन्हा एकदा विचारावं. "पिल्लू, come again."
"Oh! You are listening. No isuues. I was just venting".
मी अक्षरश: frozen. अजून आयुष्यात जबाबदारी म्हणजे काय, याचा काडीमात्र अंदाज नाही. पण कशाला जबाबदार नाही, किंवा खरं तर जबाबदार न रहाण्यासाठी काय करावे लागेल, हे मात्र नक्की माहिती.
मग जरा जास्त खोलात जाऊन विचार करण्याचा प्रयत्न केला... ह्या disclaimers ची कल्पना नीट समजावून घेतली. आणि मस्त !!! अवतीभवतीची 'असं कसं?' म्हणून पडणारी बरीचशी कोडी सहसा उलगडली.
थोडक्यात, एकदा कायद्याच्या चौकटीत या disclaimers ची बाजू पक्की केली, की आपल्या कृतीच्या होणा-या कुठल्याही परिणामांना आपण जबाबदारच नसतो.
तो परिणाम हा भोगणा-याचा 'choice' ठरतो... हे छान समजलं.
त्यामुळे TV वरच्या वाहिन्या, घराघरात सहकुटुंब बघितल्या जाणा-या कार्यक्रमांच्या promos च्या नावाखाली, बिभत्स दृष्यांचा मारा करण्याचे धाडस कशा करतात...
वित्तीय संस्थांनी जाणिवपूर्वक, अवाजवी गुंतवणूक केली व संपूर्ण जागास वेठीस धरले. यातून त्या कशा नामानिराळ्या राहिल्या ...
CWG च्या ढिसाळ नियोजनाची, संलग्न भ्रष्टाचाराची, प्रत्यक्ष अथवा नैतीक अशी कुठलीच जबाबदारी सुरेश कलमाडींची कशी नाही ...
किंवा एखाद्या राजकीय नेत्याला निवडून देताना, त्याला मत देणे म्हणजे.. एका अर्थाने त्याने दिलेल्या 'उत्तरदायकत्वास नकार (*)'.. यावर शिक्कामोर्तब करणे कसे असते.. असं बरंच काही..
पण शेवटी हा विचार तरी उरतोच ... आपल्या जन्मा बरोबरच आपल्याशी निगडीत असलेल्या एका fine print चं काय? ज्यात लिहिलेलं असतं .... 'माझ्या आयुष्याला मी आणि फक्त मीच जबाबदार आहे.'
इथे तर कुठलेच disclaimer चालत नाही !
Disclaimer:
(*) - 'उत्तरदायकत्वास नकार' हे disclaimer या शब्दाचे मराठीत अधिकृत भाषांतर आहे. या संदर्भातील कुठल्याही दुमतास मी जबाबदार नाही.
